Emil Pyrkosch – przemysłowiec i filantrop

W źródłach znajdujemy informację, że kupiec i członek rady miasta Theodor Pyrkosch, będący wówczas przewodniczącym zarządu bractwa kurkowego w Raciborzu, w 1852 r., z okazji stulecia działania bractwa pod berłem pruskim, ufundował srebrną monetę pamiątkową przedstawiającą berliński pomnik króla Fryderyka Wilhelma a na rewersie – portret króla. 7 marca 1847 r. Pyrkoschowi urodził się syn Emil. W maju 1873 r. Emil Pyrkosch poślubił 20-letnią Marię Schück z Pszczyny. Emil prowadził już wówczas interesy po swoim ojcu, zachowując jednak tradycyjną nazwę firmy „Theodor Pyrkosch”.

W 1880 r. przeniesiono z ul. Solnej (SP 4) wyższą szkołę mieszczańską (Höhere Bürgerschule) do nowego budynku przy pl. Mostowym. Wyposażenie tej nowej szkoły sfinansowali głównie raciborscy mieszczanie. Np. Adolf Polko ufundował instalację wodociągową i gazową a Emil Pyrkosch wyasygnował znaczną kwotę na wyposażenia gabinetu fizyczno-chemicznego.

Działalność kupiecka nie zaspakajała ambicji Emila Pyrkoscha. Zamierzał zajmować się działalnością przemysłową. Około 1873 r. Pyrskosch utworzył pierwszą w Raciborzu spółkę akcyjną. Spółka przyjęła nazwę „CERES Aktiengesellschaft für Chemische Produkte” (CERES sp. akc. produktów chemicznych). W nazwie znalazła się także dawna nazwa „Th. Pyrkosch”. Firma zarestrowała znak fabryczny przedstawiający herb z koroną. Na herbie umieszczono podwójny krzyż i wieżę obronną. Pod herbem znajduje się wstęga z łacińską sentencją „Fortiter ac suaviter” (Mocno choć łagodnie), będącą zapewne odniesieniem do wytwarzanych produktów. Dodajmy, że większość akcji w spółce objął Emil Pyrkosch. Spółka miała swoją siedzibę na rogu obecnej ul. Wojska Polskiego i ul. Browarnej. W 1875 r. spółka kupiła na Lukasynie, obecnie zwanej Dębiczem, zdewastowany młyn, budując tam nową fabrykę chemiczną, zatrudniającą początkowo około 50 pracowników. Fabryka mieściła się na Dębiczu, na prawo od szosy prowadzącej do Rybnika. Starsza generacja Raciborzan pamięta zapewne istniejące tam niegdyś zakłady chemiczne „Klejżel” – działały one w byłych zabudowaniach fabryki „Ceres”. Wytwórnia zajmowała się produkcją nawozów sztucznych. Przypomnijmy, że dopiero w 1840 r. niemiecki chemik Justus von Liebig wykazał korzystny wpływ azotu, fosforanów i potasu na rozwój roślinności. Firma „Ceres” produkowała – jako pierwsza na Górnym Śląsku – nawozy sztuczne jak saletrę, sól potasową, tomasynę czy superfosfat. W 1886 r. spółka „Ceres” zbudowała kosztem 95.000 marek fabrykę kwasu siarkowego, który do dziś należy do podstawowych chemikaliów. Kwas siarkowy jest także ważnym surowcem w przemyśle chemicznym, przede wszystkim przy wytwarzaniu nawozów sztucznych. Ponadto produkcja obejmowała kleje oraz mączki – kostne i rogowe a także inne chemikalia. Uruchomienie wytwórni kwasu siarkowego, jak i dalsza rozbudowa fabryki nawozów sztucznych spowodowała znaczny wzrost zatrudnienia.

Możemy powiedzieć, że Emil Pyrkosch był pionierem przemysłu chemicznego w Raciborzu. Nie należy się dziwić, że jako prężny przemysłowiec został odznaczony tytułem królewskiego radcy handlowego. Pyrkosch był także członkiem rady miasta. Za wielorakie zasługi dla Raciborza rada miasta nadała mu honorowe obywatelstwo.

W 1887 r. Emil Pyrkosch kupił przy ówczesnej ul. Międzymurza 7 (ul. Wojska Polskiego), działkę o powierzchni 36 arów, położoną między ówczesną lożą masońską a zabudowaniami klasztoru urszulanek. Na tej działce Pyrkosch zbudował reprezentacyjną willę. Była to dwukondygnacyjna, obszerna budowla, wzniesiona w stylu secesyjnym. Wyposażenie budynku było luksusowe. W piwnicy przewidziano basen z podgrzewaną wodą a w części poddasza urządzono – sięgający ponad dach – przeszklony ogród zimowy. Z lewej strony willi zbudowano jeszcze dwukondygnacyjną służbówkę z charakterystyczną wieżą.

Około 1910 r. przy ul. Ogrodowej 31, na rogu obecnej ul. Karola Miarki, Emil Pyrkosch własnymi środkami nakazał wzniesienie w stylu secesyjnym obszernego budynku z przeznaczeniem na Kupiecki Dom Młodzieżowy (Kaufmännisches Jugendheim). Miał to być ośrodek spotkań dla uczniów zawodów kupieckich i rzemieślniczych, służący celom oświatowym oraz kulturalnym. W jednej z sal urządzono odpowiednio wyposażoną bibliotekę. Na poddaszu ulokowano stancję dla zamiejscowych uczniów. Mieściła się tu także „Fundacja Pyrkosch”. W książce, poświęconej architekturze municypalnej Raciborza, twierdzi się, iż budynek powstał jako siedziba mieszkalna Pyrkoscha. Inni autorzy piszą że gmach zbudowano jako szkołę. Obie te informacje są błędne. Wskazaliśmy już, że Pyrkosch miał luksusową siedzibę przy ul. Wojska Polskiego. Dopiero ok. 1925 r. w budynku przy ul. Ogrodowej ulokowano ewangelicką szkołę powszechną, później miejską szkołę handlową, wreszcie wyższą szkołę handlową. Dzisiaj mieści się tu Przedszkole Nr 10. Uznając ogromne zasługi Pyrkoscha dla Raciborza, rada miasta nadała ulicy przebiegającej obok kupieckiego domu młodzieżowego nazwę „Emil-Pyrkosch-Strasse”; dzisiaj jest to ul. Karola Miarki.

Emil Pyrkosch miał dwie córki. Sylvia (1877 – 1968) w 1898 r. wyszła za Friedricha Sieberta, natomiast Wilhelmina (1881 – 1973) stała się żoną Eugena Schöhla. Pyrkosch, nie mając męskiego potomka, zaś zięciowie imali się innych zajęć, postanowił zakończyć swoją działalność gospodarczą w Raciborzu. 12 kwietnia 1912 r. Emil Pyrkosch sprzedał za niską cenę willę przy ul. Wojska Polskiego. Zabudowania przyłączono do sąsiadującego klasztoru sióstr urszulanek, które urządziły w willi internat dla uczennic swojej szkoły średniej.

W 1912 r. Emil Pyrkosch kupił w powiecie kozielskim dobra rycerskie Większyce. Był to prawie 600-hektarowy folwark wraz z pałacem. Kilka lat później Pyrkosch dokupił jeszcze majątek w Pokrzywnicy. Powstałe „Dobra Większyce – Pokrzywnica” miały powierzchnię ponad 800 hektarów. Emil Pyrkosch, będąc filantropem w sprawach społecznych, miał zupełnie odmienne nastawienia w stosunku do rodziny. Wnuki, przybywając w czasie wakacji do pałacu dziadków, musiały zapracować na swoje kieszonkowe zbieraniem owoców leśnych i wykonywaniem prac porządkowych w parku i ogrodzie. Choć w pałacu do dyspozycji była liczna służba, wnuki same musiały także ścielić łóżka.

Po 1930 r. Emil Pyrkosch sprzedał swoje majątki ziemskie, zaś pałac w Większycach przekazał powiatowi kozielskiemu na cele społeczne. Urządzono tam przedszkole (po 1945 r. był tam Uniwersytet Ludowy). Pyrkosch przeniósł się do Görlitz (Zgorzelec). Emil Pyrkosch, prekursor raciborskiego przemysłu chemicznego i filantrop, zmarł w Zgorzelcu 7 stycznia 1936 r. – krótko przed swoimi 89 urodzinami.