Rolnicza Płonia o przemysłowej przyszłości

Nawiązując do miejsca spotkania Paweł Newerla przypomniał, że dla Płoni kiedyś parafialną świątynią był Kościół św. Jana Chrzciciela na Ostrogu. W 1895 r. obie dzielnice liczyły po 3,5 tys. wiernych. Dlatego ówczesny ks. proboszcz ks. Wilhelm Pfleger czynił starania, by podzielić parafię. Z propozycją utworzenia kościoła na Płoni zwrócił się do zakonu franciszkanów we Wrocławiu. W 1920 r. Stowarzyszenie Kościelne Śląskiej Prowincji Zakonnej Franciszkanów pw. św. Jadwigi w Karniowicach kupiło od rybnickiego rzeźnika Alberta Segeta restaurację, a w sześć lat później również sąsiednią działkę Franciszka Śliwki. Tam franciszkanie urządzili klasztor i kościół.

1 stycznia 1932 r. dekretem kardynała Bertrama – arcybiskupa wrocławskiego, erygowany został na Płoni kościół pw. św. Paschalisa. Pierwszym proboszczem został o. Serafin Warke, pierwszy chrzest odbył się 17 kwietnia 1932 r., a pierwszego ślubu udzielono 3 maja tegoż roku. Wieś kupiła też pół hektara gruntów pod cmentarz, gdzie 17 maja 1932 r. dokonano pierwszego pochówku. W parafii jest jeszcze jeden cmentarz przy ul. Mikołowskiej, na którym w 1831 r. pochowano zmarłych chorych na cholerę z Ostroga, Płoni i Bosacza.

Spis powszechny przeprowadzony w 1905 r. pokazał, że spośród 4353 mieszkańców Płoni, 3557 osób, czyli prawie 82 proc. podało język polski, jako swój język ojczysty. W mieście Racibórz 9870 osób uważało język polski za język ojczysty. W czasie plebiscytu w całym Raciborzu 2227 osób deklarowało chęć mieszkania w Polsce, a nie w Niemczech. Paweł Newerla podkreślił, że język, jakim posługują się ludzie, wcale nie musi świadczyć o ich przekonaniach politycznych i narodowościowych.

Raciborski historyk przypomniał też o trudnym okresie rozwoju oświaty na Płoni. Szerzeniem wiedzy, a także tworzeniem i utrzymaniem szkół zajmował się niegdyś kościół. Dzieci z Płoni chodziły do szkoły na Ostrogu. Zajęcia były jednak nieobowiązkowe. Na Płoni nie było bakałarza (nauczyciela), w zimie więc wysyłano swoje pociechy do kobiety, która dobrze opanowała sztukę czytania. Latem ze względu na prace w polu nie starczało czasu na pobieranie nauk. W 1818 r. było na Płoni 65 dzieci w wieku szkolnym, które razem z dziećmi z Ostroga tworzyły 140-osobową grupę uczniów. Edukacją zajmował się jeden nauczyciel, a potem jeszcze pomocnik nauczyciela. Trudno się więc dziwić, że na Płoni 39 proc. osób powyżej 10 lat nie umiało czytać. Na Ostrogu natomiast było 26 proc. analfabetów.

W 1836 r. wieś kupiła „Diabelski młyn” stojący na zbiegu ul. Sudeckiej i Piaskowej, a budynek przysposobiono na potrzeby szkoły. Gdy w 1843 r. zakupiono działkę pod jej rozbudowę i wybudowano nowy budynek, diabelski młyn sprzedano, a w jego miejsce powstała w 1868 r. istniejąca do dziś restauracja Vila Nova. Potem dokupiono jeszcze ziemię pod drugi budynek szkolny. Ponieważ było to niewystarczające, przy ul. Szkolnej powstał znacznie większy obiekt, do którego przeniesiono dziewczęta. W 1925 r. szkoły stały się wyznaniowe.

Paweł Newerla przypomniał też o stopniowym rozwoju przemysłowym Płoni. Powstałe na Górnym Śląsku Stowarzyszenie Parowych Tramwajów, wybudowało m.in. kolej z Gliwic przez Rudy do Raciborza o długości 47 km. W 1903 r. otwarto prawie pięciokilometrowy odcinek Markowice – Lukasyna – Płonia. O tym, jak duże było to przedsięwzięcie najlepiej świadczy fakt, że w 1920 r. z kolei tej skorzystało 480 tys. pasażerów.

W marcu 1895 r. dwóch wiedeńskich przemysłowców Fritz i Moritz Edle von Hartmuth wykupiło 20 ha gruntów łącznie z gospodarstwami. Stworzyli spółkę zajmującą się produkcją elektrod, które wykorzystywano w ulicznych lampach łukowych zasilanych prądem elektrycznym. Powstający przy produkcji czarny kurz sprawił, że zakład nazywano „Czarną Budą”.

Gdy Hartmuthowie wycofali się z interesu, zakład w 1918 r. przejął koncern Rütgers, a w dziesięć lat później doszło do fuzji koncernów Rütgers i Siemens. W ten sposób powstała spółka Siemens Planiawerke Aktiengesellschaft fur Kohlenfabrikate, w skrócie SIPLA. Produkowano tam wyroby ważące od jednego grama do kilku ton. W 1944 r. fabryka zatrudniała 5 tys. osób. W czasie działań wojennych zakłady Plania zbombardowane zostały przez amerykańskie samoloty. Ciekawostką na pograniczu cudu było cudowne ocalenie kapliczki, która była integralną częścią całkowicie zniszczonego w czasie nalotów budynku sąsiadującego z fabryką.

W 1951 r. powstały Zakłady Elektrod Węglowych „1 Maja”. Co istotne, sąsiedztwo „Czarnej Budy” nie przeszkadzało istniejącemu na Płoni rolnictwu.

(ewa)