Wzorce, jakie wynosimy z domu, mają wpływ na naszą osobowość

Marek Pietras: – Potocznie określa się, że zaburzenia osobowości dotyczą ludzi, którzy nie przestrzegają norm społecznych, kulturowych. Czy to prawda?

Zuzanna Korga: – W dużej mierze tak, ale nie tylko. Określenie „zaburzenia osobowości”, według przyjętych kryteriów, oznacza potwierdzenie, że charakterystyka osoby oraz utrwalone wzorce jej zachowania, jako całość wyraźnie odbiegają od zakresu kulturowo oczekiwanego i akceptowanego. Dodatkowo przejawia się to w zakresie sposobu spostrzegania i interpretowania rzeczy, wydarzeń lub ludzi, formowania postaw i wyobrażeń o sobie i innych, uczuciowości, panowania nad impulsami i jakości nawiązywania relacji z innymi ludźmi.

Czyli?

Czyli ktoś, kto nagminnie łamie normy przyjęte przez grupę, w której żyje, które są w niej akceptowane i uznane za obowiązujące, może mieć zaburzoną osobowość, ale również ktoś, kto nadmiernie obawia się innych ludzi, nie może nawiązać stałych związków, nie radzi sobie.

Rozumiem, że można to leczyć?

Oczywiście. Główną formą leczenia zaburzeń osobowości jest psychoterapia. Najgłębsze zmiany zachodzą dzięki zastosowaniu form długoterminowych w postaci terapii indywidualnej lub grupowej. Czasami zachodzi konieczność wsparcia farmakologicznego, wówczas wskazana jest współpraca z lekarzem psychiatrą. Takie leczenie w najcięższych przypadkach może przebiegać również w szpitalu, gdzie na początku często osoba jest diagnozowana i wspierana lekami, w razie potrzeby przeprowadzane jest odtrucie od substancji psychoaktywnych (jeśli były nadużywane), a dalsze leczenie powinno się odbywać w trybie ambulatoryjnym w poradni lub ośrodku psychoterapii.

Trudno zdiagnozować takie zaburzenia?

Profesjonalnie diagnozowaniem osobowości, jej cech, zaburzeń i zakłóceń w strukturze zajmują się psychologowie i psychoterapeuci, a także lekarze psychiatrzy. Jednak każdy z nas może zastanowić się nad cechami swojej osobowości, zaobserwować czy jego sposób funkcjonowania wzbudza podejrzenie występowania jakiś zaburzeń.

Częściej na zaburzenia osobowości cierpią osoby młode czy starsze?

Osobowość człowieka formuje się do ok. 25 roku życia. Później jej cechy są w miarę stałe i podlegają tylko powolnym zmianom. Do tego czasu mogą w wieku młodzieńczym występować już zaburzone cechy, które nie leczone będą powodowały kształtowanie się nieprawidłowości w strukturze osobowości.

Jeżeli mamy podejrzenie, że osoba nam bliska może cierpieć na zaburzenie osobowości, to czy warto z nią o tym rozmawiać, czy od razu odesłać do specjalisty?

Zaburzenia osobowości nie klasyfikujemy jako chorobę psychiczną tylko zaburzenie. Jeżeli taka osoba sama stwierdzi, że widzi u siebie pewne objawy, wywołuje cierpienie innych osób albo swoje, może podjąć pewne działania, które spowodują że będzie lepiej. Tzn. przepracuje pewne mechanizmy, które u niej funkcjonują w ten, a nie inny sposób i dokona zmiany w swoim zachowaniu i sposobie przeżywania. To na pewno poprawi komfort jej życia jak i otoczenia.

Czyli rozmowa z taką osobą jest dobrym pomysłem?

Jak najbardziej. Należy ją przekonać do działania. A więc do podjęcia terapii, bo na tym polega leczenie osobowości. Zaburzenia osobowości mają różną głębokość, nasilenie. Jeśli powstają wątpliwości, utrzymuje się złe samopoczucie, lęki – warto skorzystać z porady fachowca – psychologa, psychoterapeuty, bądź lekarza psychiatry celem zdiagnozowania problemu i podjęcia stosownych działań.

Czy takie terapie są skuteczne?

Nie mam danych procentowych, w ilu przypadkach udało się zmienić funkcjonowanie u osoby poddającej się terapii.

Ale terapia daje taką możliwość?

Oczywiście. I to w większości przypadków. Chociaż każdy jest inny i do pacjentów podchodzi się bardzo indywidualnie.

Czy zaburzenia osobowości są dziedziczne?

Nie genetycznie. Dziedziczona może być najwyżej predyspozycja do pewnego sposobu reagowania. Ale na pewno wzorce jakie wynosimy z domu mają wpływa na naszą osobowość, którą w dużej mierze buduje się w oparciu o relacje z rodziną. Mówimy tutaj o procesie socjalizacji, który jest niczym innym jak rozwojem osobowości.

Gdyby ktoś chciał profilaktycznie stwierdzić, czy ma zaburzenia osobowości, to czy są takie możliwości?

Jest bardzo dużo testów psychologicznych, za pomocą których można to stwierdzić. Nie ma z taką diagnostyką problemów. Najbardziej miarodajne są takie, które dobierze nam psycholog na podstawie wywiadu.

Świat bardzo mocno ewoluuje, czy w związku z tym zmieniają się też wytyczne co do określenia, co jest zaburzeniem osobowości, a co jest normą?

Dokładnie tak. Obecnie diagnozujemy w oparciu o kryteria, które od początku historii klasyfikacji chorób i zaburzeń psychicznych, były już wiele razy rewidowane. Obecnie trwają prace nad kolejną wersją. Zmiany społeczne, kulturowe mają tutaj bardzo duże znaczenie. Dobrym przykładem zmian jest homoseksualizm, który kiedyś uznawany był za zaburzenie, a obecnie jest normą. Również w zakresie rozpoznawania zaburzeń osobowości nastąpiły zmiany podyktowane  kulturowo – np. cechy, które kiedyś uznawane były za narcystyczne obecnie są pożądanym zachowaniem w wielu miejscach pracy.

---

Słowo „osobowość” pochodzi od łacińskiego słowa persona, które oznaczało maskę używaną przez aktorów starożytnych, więc iluzję, ale z czasem utraciło swoje pierwotne znaczenie i zaczęło odnosić się do prawdziwych cech osoby zarówno jawnych jak i tych głębiej skrywanych. Obecnie osobowość traktuje się jako złożony wzorzec głęboko zakorzenionych cech psychicznych, przejawiających się automatycznie niemal w każdej sferze funkcjonowania psychologicznego człowieka.

---

Po czym można poznać, że mamy do czynienia z zaburzeniami osobowości? Najlepiej przyjrzeć się swojemu funkcjonowaniu w kilku sferach życia.

RELACJE SPOŁECZNE

• czy potrafisz stworzyć długotrwały związek oparty na wzajemności, czy może nie wychodzi ci w kolejnych związkach i nie bardzo rozumiesz dlaczego?

• wyzyskujesz innych lub sam czujesz się stale wyzyskiwany?

• czy w sferze seksualności bez trudu przychodzi ci łączenie intymności i bliskości?

• czy potrafisz dobrze funkcjonować w obszarze pracy zawodowej?

• masz w miarę dobre relacje z kolegami w pracy, szefem, czy może często zmieniasz pracę, nie dajesz sobie rady w pozycji osoby podległej, zależnej?

• czy z trudem przychodzi ci poszanowanie norm społecznych, masz tendencje do zachowań na pograniczu prawa i przestępstwa, jesteś impulsywny, nadużywasz substancji psychoaktywnych (jak alkohol, narkotyki).

EMOCJE

• czy masz jasność, jakie emocje przeżywasz, czy czujesz się zagubiony?

• czy masz tendencje do długotrwałego przeżywania emocji np. poczucia smutku, pustki, lęku, czy też łatwo dajesz sobie radę z przeciwnościami w życiu?

ZACHOWANIE, POSTAWY

• czy twoje zachowania są bezpieczne dla ciebie i innych?

• czy bywasz impulsywny, porzucasz to co robisz, często zmieniasz zdanie lub nadmiernie polegasz na zdaniu innych osób i sam nie jesteś w stanie podjąć żadnej decyzji?

• czy jesteś nastawiony „do ludzi” czy raczej „z dala od ludzi”?

Jeśli kilka z tych cech rozpoznajesz u siebie i utrudniają one twoje funkcjonowanie lub innym osobom życie z tobą, to jest to sygnałdo podjęcia działań.