Trzeba mówić rzeczy nieprzyjemne

– Panie Adamie, jaka jest dzisiejsza rola inteligencji?
– Katalog zadań inteligencji jest taki, jak zawsze. Są to ludzie, których powinnością jest być strażnikami pewnego systemu wartości, takich jak: troska o wolność, godność ludzką, prawdę; sprzeciw wobec nienawiści, nietolerancji, demagogii. Na przestrzeni dziejów różnie wyglądała realizacja tych zadań, a pewien rys tragizmu unosił się nad inteligencją szczególnie w naszej części Europy – jednak rola tej soli ziemi nie zmienia się.

 

– Jest pan człowiekiem swojego pokolenia i jego doświadczeń historycznych, zrozumiałe więc, że misja inteligencji, o której pan mówi, krystalizuje się pod postacią walki o wolność i demokrację, poprzez rzucanie w pomnik Stalina, budowanie państwa podziemnego, nielegalną działalność wydawniczą... Wszystko to jednak przeszłość. Proszę powiedzieć, w którą stronę patrzeć ma dzisiejsza inteligencja? A może zasadnicze pytanie: czy ona w ogóle jeszcze dzisiaj istnieje?
– Nie ma nic gorszego niż dawać rady młodym ludziom z pozycji wuja, który siedzi na kanapie. Ja nie słuchałem takich rad chętnie. Wydaje mi się, że taki podstawowy korpus wartości jest niezmienny, natomiast jak go teraz przetłumaczyć na język codziennych zachowań – to już jest dla was, młodych, zadanie. To wy będziecie kiedyś podsumowywali swoje życie i będziecie z niego albo dumni, albo zawstydzeni. Co do drugiego pańskiego pytania: od kiedy żyję, czytam, że nadchodzi koniec inteligencji..., a ona cholera nie chce jakoś umrzeć! Myślę, że zawsze znajdzie się człowiek wrażliwy, przepełniony odpowiedzialnością – nosiciel specyficznych wartości.

 

– Wejdźmy teraz w temat studenta, a więc przyszłej inteligencji. Zastanawiam się, czy widzi pan jakąś poetycką formułę protestu dla dzisiejszego studenta-komandosa, a więc osoby nonkonformistycznej, potrafiącej poświęcić cząstkę siebie na rzecz poważnych wartości.
– Student–komandos..., pije pan oczywiście do mojej działalności opozycyjnej na uniwersytecie. Komandosi to taka nieformalna grupa studentów, w której znajdowali się m.in. Sewek Blumsztajn, Janek Lityński, Teresa Bogucka, Basia Toruńczyk. Wbijaliśmy się na różnego rodzaju spotkania, rozsadzaliśmy się w rozmaitych miejscach sali i braliśmy pod but naszych partyjnych prelegentów, czyli zadawaliśmy niewygodne pytania (np. o Katyń). Po prostu robiliśmy desant. Stąd nazwa komandosi. Czy ci komandosi dzisiaj funkcjonują? Nie. Nasza działalność była odpowiedzią na zakłamaną sytuację, w jakiej się, jako młodzi ludzie,  znaleźliśmy. Dziś na szczęście żyjemy w demokratycznym państwie prawa, które gwarantuje każdemu wolność słowa, a więc także możliwość podejmowania politycznie trudnych tematów.

 

– Tak, ale gdyby rozumieć komandosów jako zaangażowaną grupę młodych ludzi, którzy potrafią poświęcić się na rzecz wyższych wartości? Tutaj pojawia się kwestia współczesnej młodzieży, która w zdecydowanej części nie zaprząta sobie głowy problemami naszego społeczeństwa, organizacją państwową. Słabo jesteśmy związani z tym, o co walczył m.in. Adam Michnik wraz z komandosami – nie określamy się jako obywatele demokratycznego państwa, a przynajmniej nie poczuwamy się do  odpowiedzialności w związku z takim określeniem. Naszą troską staje się powoli jedynie wybór zmywaka w zachodniej Europie...
– Wie pan, mieliśmy o tyle łatwiej, że nasz wróg był łatwy do zdefiniowania. Walczyliśmy z państwem komunistycznym, czyli mówiąc prozaicznie – rzucaliśmy w pomnik Stalina. Przed młodymi ludźmi zawsze stoją olbrzymie wyzwania, sytuacja jest jednak dzisiaj mniej klarowna, niż była kiedyś (przy czym też nie przesadzajmy z tą klarownością, której de facto też tak do końca nie było, a przynajmniej do 13 grudnia 1981 r.). Natomiast bardzo trudno jest przenosić doświadczenia, ich symbolikę i znaczenie na następne pokolenia. Ja nie wiem, kto jest dzisiejszym komandosem, ale nadal, niestety, żyjemy w świecie, gdzie funkcjonuje bardzo dużo zakłamania – temu właśnie trzeba się, także dzisiaj, bardzo odważnie przeciwstawiać. Jeśli nie my – to kto, jeśli nie teraz – to kiedy?

 

– Czy taką misją komandosa mogłaby być także troska o wartość miejsca, w którym żyjemy; o powagę uniwersytetu, na którym kształtujemy nasze młode umysły? Mam tutaj na myśli nieustanną pracę samokształceniową, a także szeroko rozumianą działalność promującą kulturę akademicką w Rybniku.
– Zadając mi to pytanie, chce pan, bym się odniósł do broszury, którą mi podarowaliście – „Śląskie Concord”. Postuluje pan w niej, by dążyć do uczynienia z Rybnika stolicy intelektualnej regionu. Miałoby się to stać m.in. dzięki służbie studentów dla kultury akademickiej; dzięki obowiązkowości, jaka rodzi się w obliczu ofiarowanych wam niezwykłych możliwości kształcenia. Macie tutaj trzy różne uczelnie – macie więc olbrzymi potencjał. Będę trzymał kciuki. Tak też na pewno się z panem zgadzam w tym momencie, gdy mówi pan o trosce o miejsce, o własną uczelnię, o miasto, o jakość życia – to na pewno jest słuszne, nie wypełnia jednak całej misji studenta–komandosa, jeśli już używać pana formuły. Trzeba przecież widzieć ten symboliczny Rybnik w kontekście symbolicznej Polski. Zmieniając Rybnik, zmieniacie Polskę. Ale równocześnie przestrzegałbym przed takim zasklepianiem się – trzeba patrzeć szerzej. Odrzucenie zaciekawienia Europą czy światem nie jest dobre, dlatego że wtedy Rybnik nie będzie drogą do świata, ale skansenem. Mówicie w kategoriach długu, wdzięczności – to jest bardzo wartościowy cel, ale równocześnie cel niewystarczający. Nie wolno wam tracić z oczu tych podstawowych wartości, jakich inteligent ma strzec, a więc troska o ludzi skrzywdzonych i poniżonych, dbanie o demokrację, walka z zakłamaniem.

 

Credo inteligenta.
„Uczestnicząc w antytotalitarnej wspólnocie, chroń swą bezdomność; dochowując wierności narodowym korzeniom, pielęgnuj swe permanentne niezakorzenienie; (...). Bowiem przeznaczeniem twoim nie jest ani świętowanie politycznych Wiktorii, ani schlebianie własnemu narodowi. Masz dochować wierności sprawom przegranym, mówić rzeczy nieprzyjemne, budzić sprzeciw”
Adam Michnik

 

Rozmawiał: Krystian Szytenhelm